پوکی استخوان موقعی اتفاق می افتد که در اثر تخریب بافت استخوانی، تودهای استخوان کاهش یابد که در نهایت ممکن است به شکستگی استخوان منجر شود
تودهی استخوانی هر فرد معمولاً در 30 تا 35 سالگی به بیشترین حد خود میرسد. پس از این سن، کم شدن توده استخوان به صورت یک روند طبیعی آغاز میشود. در واقع با افزایش سن، مقدار استخوانی که تخریب میشود، بیشتر از مقداری است که ساخته میشود. اگر بتوانیم ساختمان داخلی بافت استخوانی را با میکروسکوپ ببینیم، در حالت طبیعی، شبیه کندوی عسل است که با تخریب بافت استخوانی در این کندو اندازهی حفره ها و فضاهای خالی بزرگتر میشود و به عبارتی پوکتر میشود. بدین ترتیب، استخوانها نازک و شکننده تر میشوند، به حدی که به راحتی و حتی بدون علت میشکنند.(مخصوصاً در ناحیه سر استخوان ران که در گودی استخوان لگن جا دارد، ستون مهرهها و مچ دست).
زمان یائسگی در زنان عامل خطر دیگری برای پوکی استخوان است، به طوریکه بعضی، عملاً پوکی استخوان را فقط بیماری دوران یائسگی میدانند. هنگام یائسگی، مقدار هورمون های زنانه در بدن زنان خیلی کم میشود. پایین آمدن این هورمون در خون، باعث از دست دادن قدرت و استحکام استخوانها و پوکی آنها میشود. پوکی استخوان، بیماری خاموش نیز نامیده میشود، زیرا ممکن است بیماران متوجه هیچ علامتی نشوند. طی سالها ممکن است استخوانهای این افراد از دست رفته، اما ندانند که پوکی استخوان دارند، تا زمانی که ناگهان یکی از استخوانهایشان در اثر کوچکترین ضربه یا اتفاق بشکند. بعضی مواقع، وجود برخی از بیماریهای متابولیک مثل پرکاری تیروئید، کم کاری غدد جنسی، آرتریت روماتوئید، یا مصرف بعضی از داروها مثل کورتونها و لووتیروکسین(داروی ضد کم کاری تیروئید) باعث کم شدن قدرت استخوانها و در نتیجه پوکی آنها میشود.
سن شروع پوکی استخوان
در زنان پوکی استخوان چهار برابر مردان دیده میشود. در سالهای بعد از یائسگی، مخصوصاً در سالهای اول، معمولاً قدرت استخوانها با سرعت زیادی کاهش مییابد. سپس این سرعت کم میشود ولی روند پوکی استخوان ادامه مییابد. زنان، مخصوصاً آنها که در سنین بالای 60 سال قرار دارند بیشترین مبتلایان به پوکی استخواناند. در مردان با افزایش سن، کاهش ناگهانی و عمدهی هورمونهای جنسی، چنان که در زنان اتفاق میاافتد، پیش نمیآید. کاهش تراکم وقدرت استخوان در آنها خیلی آهستهتر اتفاق میافتد. اما در 65 تا 70 سالگی، زنان و مردان با یک سرعت دچار ژوکی استخوان شده واستخوانهای خود را از دست میدهند.
علائم پوکی استخوان
چنان که قبلاً گفته شد، ممکن است دچار پوکی استخوان باشیم، بدون آن که از بیماری خود اطلاع داشته باشیم. به همین سبب است که پوکی استخوان ”بیماری خاموش“ و یا ”بیماری بیسر و صدا“ نامیده میشود. در مراحل اولیهی بروز پوکی استخوان، علائم آن به ندرت ظاهر میشود، که این ظاهر نشدن علائم تشخیص بیماری را دشوار میکند.
پوکی استخوان در مراحل بعد موجب بروز مسائل زیر میگردد:
- شکستگی خود به خود یا با کمترین ضربه بر استخوانها مخصوصاً در نواحی ران و لگن، کمر و ستون مهرهها که غالباً این اولین علامت است.
- کمر درد شدید در نقطهای خاص که نشانه شکستگی ست.
- قوز پشت که موجب انحنای پشت یا قوز درآوردن میشود.
- کوتاه شدن قد.
بعضی از محققان عقیده دارند افتادن دندانها در سالهای بالا نیز ناشی از همین پوکی استخوان است
وقتی بیماری خیلی شدید باشد، فشارهای خفیفی مثل خم شدن به جلو، بلند کردن اجسام، عطسه یا سرفه کردن میتواند باعث شکستگی مهره شود. شکستگیهای ناحیه لگن، معمولاً در اثر زمین خوردن و سقوط کردن فرد رخ میدهند. این شکستگیها در بین شکستگیهای دیگر از همه بدتر است، زیرا میتواند حتی خطر مرگ در پی داشته باشد. نیمی از افرادی که هم زنده میمانند معمولاً تا آخر عمر دچار ناتوانی بوده، چنانچه نمیتوانند بدون انجام مراقبتهای دایمی یا پرستاری دیگران زندگی کنند و برای همهی عمر به عصا یا چهار پایههای مخصوص راه رفتن افراد معلول (واکر) نیاز دارند.
کوتاه شدن قد، روند طبیعی افزایش سن است، ولی چنانچه کاهش قد قابل توجه بیش از 5/2 سانتیمتر باشد(نسبت به 20 سالگی)، ممکن است همین مساله، اولین علامت پوکی استخوانها باشد.
به هر ترتیب چنانچه بیش از یکی از علائم بالا در شما هست حتماً به پزشک مراجعه کنید. به خاطر داشته باشید که ممکن است هیچ علامتی مشاهده نشود ولی به پوکی استخوان دچار شده باشیم. پس بهترین راه، پیشگیری از بروز پوکی استخوان است.
عوامل مستعد کننده پوکی استخوان
عوامل مستعد کنندهای که قابل کنترل نیستند:
- جنسیت: زنان بسیار بیشتر از مردان به پوکی استخوان و شکستگی ناشی از آن دچار میشوند.( در واقع 4 برابر آقایان). زیرا زنان از ابتدا تراکم استخوان کمتری دارند و بیشتر هم عمر میکنند.
- سن: با افزایش سن احتمال بروز پوکی استخوان بیشتر میشود.
- شروع یائسگی: استروژن هورمون زنانهای است که از کاهش تودهی استخوان جلوگیری میکند. تولید استروژن در تخمدانها بعد از یائسگی متوقف میشود، در نتیجه، از دست رفتن تودهی استخوان تسریع میشود. زنانی که یائسگی زود رس دارند (قبل از 45 سالگی)، مانند بانوانی که تخمدانهای آنها را با جراحی برداشتهاند بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخواناند.
- سابقهی خانوادگی: وراثت بر مقدار استخوانهای شما و سرعت از دست دادن آنها تأثیر دارد، اگر مادر شما شکستگی لگن یا مهره، ساعد و... داشته باشد، احتمال ابتلای شما به شکستگی 2 برابر افراد دیگر است.
- استخوانبندی ظریف و کوچک: بانوانی که دارای استخوانهای کوچک بوده، کوتاه قد و یا لاغراند، به خاطر وجود تودهی استخوانی کمتر، مستعد بروز پوکی استخواناند.
- نژاد: بانوان اروپایی شمالی یا افراد ساکن آسیای جنوب شرقی، بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخواناند.
- بیماریها: بیماریهایی نظیر بیماری تیروئید، پاراتیروئید، غدد جنسی، و غدد فوق کلیوی میتوانند به پوکی استخوان منجر شوند.
عوامل خطری که میتوانید آنها را کنترل کنید:
- وزن: وزن کم بانوان بسیار لاغر باعث کم شدن قدرت استخوان هم میشود (زنانی که دارای اضافه وزناند، معمولاً در معرض خطر نیستند ولی احتمال ابتلا به ناراحتیهای دیگر در آنها زیادتر است.)
- بی تحرکی: فعالیت نداشتن، کاهش تودههای استخوان را تسریع میکند. ورزش مناسب به افزایش مقدار استخوان و سلامت بیشتر شما کمک میکند.
- کمبود کلسیم در برنامهی غذایی: کلسیم استخوانها را قدرتمند میکند. اگر به قدر کافی کلسیم مصرف نمیکنید بدن شما سلولهای استخوانی را تخریب میکند تا کلسیم مورد نیاز خود را از آنها به دست آورد.
- سیگار کشیدن: زنانی که سیگار میکشند بیشتر از آنها که سیگار نمیکشند به پوکی استخوان دچار میشوند.
عوامل خطر دیگر:
این عوامل عبارتند از:
بعضی داروهای تجویزی نظیر کورتن که در درمان آرتوروز و آسم استفاده شود ( از دکتر خود در این مورد سئوال کنید).
- برنامهی غذایی پر پروتئین
- کمبود ویتامین دی
راههای تشخیص بیماری
معاینه جسمانی:
معاینه وسابقهی پزشکی کمک میکند تا مشخص شود آیا در معرض بیماری پوکی استخوان هستیم یا نه؟ پزشکتان میتواند به شما کمک کند تا برنامهی پیشگیری برای خود تعیین کنید
پرتوهای X و عکسهای رادیولوژی:
معمولاً برای تشخیص پوکی استخوان از رادیولوژی استفاده نمیشود، ولی گاهی اوقات، وقتی به دلایل دیگری عکس رادیولوژی گرفته میشود، پوکی استخوان را که نسبتاً زیاد باشد هم در فرد مشخص میکنند.
آزمایشهای سنجش تراکم استخوان
انجام این آزمایشها فعلاً برای تشخیص و پیگیری درمان پوکی استخوان، دقیقترین روش است. اطلاعات لازم را از پزشکتان بپرسید. این آزمایش؛ معمولاً، 3 تا 5 سال یک بار تکرار میشوند تا روند پوکی استخوان و احتمالاً درمان آن مشخص شود. همراه این آزمایش برای بار اول، معمولاً یک سری آزمایشهای عمومی هم از فرد گرفته میشود تا از سلامتش اطمینان یابند. به هر حال به یاد داشته داشته باشید که تشخیص پوکی استخوان خیلی ساده نیست و در بیشتر موارد وقتی تشخیص داده میشود که فرد دچار شکستگی شده است. بنابراین بهترین راه، پیشگیری از بیماری پوکی استخوان است.
برای جلوگیری از پوکی استخوان چه باید کرد؟
1)دریافت کلسیم و ویتامین دی کافی
2)ترک سیگار
3)داشتن فعالیت فیزیکی مداوم و متعادل (مثلاً حداقل 30 دقیقه پیادهروی روزانه)
4)خانمهای یائسهای که دارای عوامل مستعد کنندهی پوکی استخوان هستند و افراد مبتلا به بیماریهای تیروئید باید با پزشک خود در این باره مشورت کنند.
