کتاب معصومه مهرعلی، طبیب جنوب نوشته اکبر اجرایی، نویسنده شیرازی، با ویراستاری فاطیما یزدانی، ویراستار و نویسنده شیرازی، توسط انتشارات نویسندگان پارس در شیراز منتشر شد.

اکبر اجرایی، نویسنده این کتاب به خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در شیراز گفت: ایران‌زمین، از هزاران سال قبل، خاستگاه چهره‌های شاخص و تاثیرگذار در رشته‌های مختلف علمی، فرهنگی، اجتماعی و… بوده است که هرکدام از این چهره‌ها، در تاریخ پرافتخار ایران، نقشی شایسته داشته‌اند؛ و علاوه بر آن گاهی منشاء تأثیرگذاری و ایجاد تحول در دوران‌های آینده نیز شده‌اند.

وی افزود: منطقه جنوب کشور و پس‌کرانه‌های شمالی خلیج فارس که در روزگار گوناگون با اسامی و عناوین متفاوت همچون کُران، ایراهستان و… در آثار مکتوب و شفاهی از آن یاد شده است؛ همواره، زنان و مردان نامداری را در دامان خود پرورش داده است. لذا جا دارد با زنده‌نگه‌داشتن نام و یاد آنان، قدردان زحمات و تلاش‌های ارزنده‌شان در خدمت به هم‌نوعان و اعتلای علم و دانش و مداخلات تجربی در رشته‌های مختلف باشیم.

این نویسنده که خود در حوزه علوم پزشکی، فعالیت دارد اضافه کرد: طب و درمان بیماری‌های گوناگون مردم، از جمله حرفه و رشته‌هایی است که از دیرباز افراد زیادی در پیشبرد و گسترش آن نقش داشته‌اند و در برهه‌های مختلف، واسطه تسکین آلام مردم و نجات‌دهنده جان آن‌ها و بازگشت سلامت و بهبودی‌شان در جامعه بوده‌اند.

به گفته او، در روزگاری، مکتب پزشکی بندر سیراف و منطقه کُران، به واسطه ارتباط گسترده تجاری مردمان این دیار با بخش زیادی از این کره خاکی، از دریای سرخ و آفریقا تا هندوستان و جنوب شرقی آسیا، تأثیر شگرفی در پیشگیری و درمان بیماری‌ها در گستره زیادی از این دیار داشته است. به‌رغم همه محدودیت‌ها و کمبودها دارای حوزه نفوذ فراوانی بوده است. چه بسا در این میان، درمانگرهای سنتی و محلی فراوانی هم بوده‌اند که اینک هیچ نام و یادی از آن‌ها در آثار و خاطره‌ها باقی نمانده است.

معصومه مهرعلی، حکیم نامدار خطه جنوب

این نویسنده در مورد شخصیت موضوع مورد بحث کتاب گفت: معصومه مهرعلی، حکیم نامدار خطه جنوب، یکی از همین آدم‌های تاثیرگذار این منطقه است که با توجه به گفت‌وگوهای شفاهی و آثار باقیمانده، داستان درمان بیماری‌های مختلف و جرات او در انجام اعمال جراحی و به خصوص مهارت خروج گلوله از بدن مجروحان حوادث گوناگون در سراسر خطه جنوب و بیخه‌جات زبانزد همه بوده است.

وی اضافه کرد: تلاش این بانوی طبیب کم‌نظیر از جلوه‌های زیبای حضور و درخشش زنان این سرزمین در عرصه‌های اجتماعی و خدمات‌رسانی در قرون گذشته است.

اجرایی خاطرنشان کرد: اینجانب بر آن بودم تا با جمع‌آوری آثار شفاهی باقیمانده و مصاحبه حضوری با فرزندان، نوه‌ها و شاگردان و آشنایان زنده‌یاد حکیم معصومه مهرعلی و بررسی آثار مکتوب به‌جامانده، نمونه‌ای از مفاخر این سرزمین و گوشه‌هایی از افتخارات و تاریخ پررمز و راز خطه جنوب را در اختیار علاقمندان قرار دهم.

وی ادامه داد: این مهم، علاوه بر آشنایی با یکی از درمانگران و افراد تاثیرگذار این دیار، راهی فراروی فرزندان مستعد و پرتلاش این مرز و بوم قرار می‌دهد و در آینده شاهد حضور و بالندگی بیشتر استعدادهای کم‌نظیر آنان و درخشش بهتر در رشته‌های مختلف علمی فرهنگی و هنری خواهیم بود. در این راستا، این منطقه با همین داشته‌ها می‌تواند با اتکاء به این سرمایه‌های ارزشمند روز به روز شاداب‌تر و پررونق‌تر از گذشته در پهن‌دشت ایران‌زمین بدرخشد.

اجرایی یادآور شد: حوزه حضور و درمان این طبیب دردآشنا ابتدا در منطقه اسیر و گله‌دار استان فارس بوده و سپس به منطقه جم، در استان بوشهر کنونی، مهاجرت کرده است. لیکن جای‌جای این منطقه، به لحاظ یک‌پارچگی، گستردگی و یکسانی شرایط فرهنگی و اجتماعی سراسر این سرزمین پرآوازه، شاهد حضور زنان و مردان پرتلاش بوده و هست. آن‌ها علاوه بر کمک به هم‌نوعان خود جلوه‌های زیبایی از ایثار، فداکاری و تلاش را در عرصه‌های مختلف از خود به یادگار گذاشته‌اند.

وی عنوان کرد: امید است که با همت همه دلسوزان و صاحبان قلم و اندیشه، همت و یاد این بزرگان در همه رشته‌ها بیش از گذشته زنده نگه داشته شود.

همچنین کرامت یزدانی (اشک)، مدیرمسئول انتشارات نویسندگان پارس درباره این کتاب گفت: تاثیرگذاربودن از هنگام تولد در انسان وجود ندارد؛ بلکه مانند مهارت تفکر نوآورانه یک مهارت است. این مهارت باید همیشه تقویت شود و آن را با تمرین فرا گرفت.

به گفته یزدانی، یک فرد تاثیرگذار، کسی است که توانایی شکل‌دادن به عقاید، ایجاد تغییرات و تاثیرگذاری بر جامعه یا بخش‌های خاص را از طریق کارها، سخنان یا ایده‌های خود دارد. این تأثیر می‌تواند از حوزه‌های مختلفی مانند سیاست، علم، هنر یا فناوری سرچشمه بگیرد.

وی تاکید کرد: میراث این افراد تاثیرگذار فقط در دستاوردهای آن‌ها نیست؛ بلکه در قدرت الهام‌بخشی آن‌هاست که دیگران را تشویق می‌کنند جاده‌های نوآوری، برابری و تغییر را در پیش بگیرند. معیار تاثیرگذاری معمولاً در وسعت و عمق تحول اجتماعی این افراد دیده می‌شود.

این ناشر فعال اضافه کرد: اکبر اجرایی، در این کتاب، به سرگذشت یک بانوی تاثیرگذار در جامعه روزگار قاجار می‌پردازد که داستان زندگی او می‌تواند الگویی برای همه نسل‌های آینده باشد.

به گفته یزدانی، موضوع کتاب؛ زندگی و نحوه طبابت حکیم معصومه مهرعلی در منطقه جنوب است؛ درمان سرباز اجنبی در زمان حضور ارتش انگلیس در جنوب ایران و حضور بر بالین حاکم بندر سیراف و جریان سفر به کربلا از جمله موضوعات کتاب یاد شده است.

مدیر نشر نویسندگان پارس اضافه کرد: آثار به جا مانده از این طبیب مشهور از جمله نیشتر؛ چاقو؛ انبرک و سایر وسایل جراحی و برخی داروهای تهیه شده از گیاهان دارویی توسط او بیانگر دقت و اشراف وی بر درمان انواع بیماری‌ها بوده است. شیوع بیماری‌های مختلف و واگیردار در اواخر دوره قاجاریه و همه‌گیری آنفلوآنزا در واپسین سال‌های قرن سیزدهم و روش‌های مقابله حکیم از دیگر موارد ذکر شده در کتاب است.

https://www.ibna.ir/news/524390

آیت‎‌الله سید محمدمهدی دستغیب در ماه ربیع‌الاول سال 1303 ه.ش در خانواده‌ای روحانی، اهل تقوی و دیانت در شهر شیراز چشم به جهان گشود.

پدر بزگوار وی آقا سید محمدتقی دستغیب از روحانیون برجسته شیراز و یکی از علمای زمان خویش بودند و نیز جد شریف ایشان آقا سید هدایت الله دستغیب از بزرگان و اعاظم شیراز بوده‌اند.

آیت‌الله سید محمدمهدی دستغیب 20 روز پس از تولد پدر خود را از دست دادند و از وجود پدر محروم گشتند. اما لطف الهی و حکمت خداوندی تقدیر را اینگونه رقم زده بود و به مصداق این بیت که «خدا گر ز حکمت ببندد دری ز رحمت گشاید در دیگری» برادر بزرگ‌تر ایشان پس از درگذشت پدر بزرگوارشان، سرپرستی خانواده را برعهده می گیرد.

برادر بزرگ ایشان سید عبدالحسین دستغیب که بعدها، یکی از مفاخر بزرگ شیراز و فارس به حساب آمد و باعث مباهات عالم اسلام به ویژه خطه عالم‌پرور و اسلام دوست فارس شد، مایه دلگرمی خانواده بود که گرچه پدری مهربان و دلسوز را از دست داده‌اند، اما برادری کاردان، لایق و حامی خانواده را دارند که با اتکا به خداوند و حمایت‌های این برادر نازنین با مشکلات زندگی، دست و پنجه نرم کنند و با دلگرمی و امید روزگار بگذرانند.

از این رو بود که پس از درگذشت پدر بزرگوار، سرپرستی برعهده سید عبدالحسین فرزند بزرگ خانواده قرار گرفت. هم او که همواره در سختی‌ها و مشکلات زندگی یار و حامی افراد خانواده بود. با وجودی که بیش از 12 سال از عمر ایشان نمی‌گذشت، توانست با تحمل بار سختی‌ها و دشواری‌های زندگی، به خوبی از عهده حل مشکلات برآید و هدایت خانواده را به سوی کمال و تعالی به دست گیرد.

دوران طفولیت وی به سرپرستی شهید آیت‌الله دستغیب با فراز و نشیب‌های گوناگون آن زمان و فداکاری‌های دیگر افراد خانواده با همه رنج‌ها و مشقات زندگی آن روزگار سپری شد. استعداد سرشار و ذوق فراوان ایشان از همان دوران کودکی نمایان بود و پر واضح و آشکار است فردی که در دامان مادری فداکار و تحت سرپرستی برادری عالم و اندیشمند همچون شهید آیت‌الله دستغیب و از خاندانی با پیشینه سیادت، دیانت، سخاوت و زعامت پا به عرصه وجود گذارد و تربیت شود، به عنوان یک روحانی روشن ضمیر، خوش قلب و با صفایی شناخته می‌شود که بعدها نامش بر تارک بزرگان دیار فارس بدرخشد و وجود پر برکت آستان مقدس احمدی و محمدی(ع) در زمان تولیت ایشان به چنین سطحی از آبادانی می‌رسد که در هیچ یک از ادوار گذشته اینگونه نبوده است که در این باره و فعالیت‌های ایشان در فصلی جداگانه تحت عنوان تولیت و فعالیت‌های معظم‌له گفته خواهد شد که بحث در این خصوص ما را از گفتار اصلی در این بخش دور می‌دارد.

باری ایشان پس از طی دوران ابتدایی و مقدماتی در شیراز به دلیل علاقه به مسائل شرعی، دینی و عرف معمول آن روزگار و برخورداری از نبوغ و استعداد خارق‌العاده و به تشویق برادر خود شهید آیت‌الله دستغیب برای تلمذ از محضر اساتید و علمای بزرگ و برجسته روزگار خویش مصمم می‌شود تا به حوزه علمیه نجف اشرف در عراق رهسپار شود.

حوزه علمیه نجف در آن زمان بزرگترین مرکز علوم و معارف اسلامی و از حیث نشر و گسترش فرهنگ اسلامی قلب عالم اسلام به حساب می‌آمد که در خود بزرگان بی‌شماری در حوزه علم و فرهنگ و معارف اسلامی پرورش داد.

آیت‌الله سید محمد مهدی دستغیب به نجف اشرف عزیمت کرد تا از درس و محضر بزرگان فن در آن دارالعلم عظیم کسب فیض کند. رفتن به نجف اشرف در گذشته کار چندان آسانی نبود و دشواری‌هایی به لحاظ امور مرزی و روادید و سایر مسائل داشت که ایشان در بخش خاطرات ماندگار به این موضوع اشاره کرده‌اند. چند سالی از عمر گرانبهای ایشان در نجف اشرف می‌گذرد و از محضر بزرگانی چون آیات اعظام خویی و سید عبدالهادی شیرازی بهره‌مند می‌شوند.

بعد از طی دوران تحصیل علوم دینی و برخورداری از فیض برکات علمای بزرگ در جوار بارگاه مقدس و ملکوتی مولی الموحدین، حضرت علی ابن ابیطالب(ع) و بهره‌مندی از روش‌ها و منش‌های اساتید، با کوله باری از تجربه برای ادامه تحصیلات حوزوی به شهر مقدس قم عزیمت می‌کند تا در آنجا نیز از فیوضات معنوی بزرگانی چون آیت‌الله العظمی بروجردی، اعلی‌الله مقامه و آیت‌الله العظمی اراکی بهره جوید و خویشتن را برای ارشاد و راهنمایی مردم دیندار و حقیقت جوی دیار خویش آماده کند.

ازدواج و تشکیل خانواده

به گفته خود آیت‌الله پس از گذشت دو سال از دوران تحصیل در نجف اشرف به ایران، مراجعت می‌کند. در مدتی که در ایران و شهر شیراز بودند بحث ازدواج پیش می‌آید. قبلاً خانواده ایشان مقدمات کار را فراهم کرده بودند. آشنایی با خانواده‌ای اهل علم و دیانت موسوم به فال اسیری که آیت‌الله آقا سید محی الدین فال اسیری پدرخانواده از رجال اهل علم، تقوی و مبارز بودند. آیت‌الله سید محمدمهدی دستغیب با صبیه ایشان ازدواج می‌کنند که حاصل این ازدواج وجود فرزندان پاکدامن، نجیب و فرزانه‌ای است.

آیت‌الله سید محمدمهدی دستغیب پس از ازدواج و تشکیل خانواده مجدداً برای ادامه تحصیل به نجف اشرف باز می‌شوند. آیت‌الله سید محمدمهدی دستغیب پس از فراغت از تحصیلات در نجف اشرف و کسب فیوضات معنوی برای تکمیل تجربیات و آموخته‌ها و سیراب شدن از دریای علم و معنویات به شهر مقدس قم مشرف می‌شوند و درجوار مرقد پر فیض کریمه اهل بیت حضرت معصومه(س) از محضر بزرگان این دیار بهره های بسیار می‌برند.

پس از آنکه در این شهر بهره‌های کافی از علم و دانش و تجربه را نصیب خود می گردانند به زادگاه خود، شیراز مراجعت می‌کنند تا مردم حق جو و شریف شیراز از وجود ایشان بهره‌مند شوند.

ایشان در یکی از مساجد معروف شیراز به موعظه و ارشاد مشغول می‌شوند و در کنار برادرشان شهید عبدالحسین دستغیب به مبارزه علیه ظلم و فساد رژیم حاکم می پردازند و علاوه‌بر آن به تدریس علوم دینی در حوزه علمیه نیز مشغول می‌شوند. ایشان در طول مبارزات مردمی علیه حکومت فاسد وقت در کنار سایر روحانیون همواره پیشتاز بودند و از هیچ کوششی در این راه دریغ نداشتند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره)، آیت‌الله سید محمدمهدی دستغیب از طرف ایشان به سمت تولیت آستان مقدس احمدی و محمدی(ع) منصوب شدند.

تولیت سابق آستان مقدس احمدی و محمدی(ع) از زمان تصدی این مسئولیت فعالیت‌ها و کارهای عدیده ای در تمامی زمینه‌ها اعم از فرهنگی، عمرانی، رفاهی، توسعه، امورخدام، موقوفات و نذورات، درمانی، خدماتی و غیره را به نحو احسن و بسیار شایسته‌ای مدیریت فرموده‌اند که مشروح این فعالیت‌ها در جای خود آورده خواهد شد.

آیت‌الله دستغیب چهارم فروردین‌ماه بر اثر کهولت سن و بیماری در نجف اشرف درگذشت. ایشان تا اسفندماه 1392 تولیت آستان مقدس احمدی و محمدی را بر عهده داشت.

این گیاه خودرو که در اوایل زمستان در اراضی بیابانی و گندمزارهای استان های جنوبی به ویژه فارس،بوشهر و خوزستان برداشت می شود، دارای ارزش غذایی فراوانی است و علاقمندان زیادی در این مناطق دارد. در این فصل زنان و مردان زیادی چاقو به دست راهی دشت و صحرا می شوند تا مقداری از این گیاه ارزشمند را به دست آورند و از آن بهره مند شوند.
این گیاه همانند سیر بودار و طعم دهنده بسیار خوبی است، خوشمزه و خوش طعم، قوی و طبع بسیار گرمی دارد.
جیکه در سال های پرباران بیشتر می روید و در چند سال اخیر به دلیل کم بارشی و برداشت بی رویه مردم رکاهش زیادی داشته است.
برای تشخیص و برداشت این گیاه به دلیل مشابه بودن با گیاهان دیگری که ظاهرشان شبیه به آن است سخت و وقت زیادی می گیرد و شناخت آن برای همه امکان پذیر نیست و متخصصان خود را می طلبد.
مردم این مناطق از این گیاه به صورت های گوناگون در سفره غذایی خود استفاده می کنند که به عنوان سبزی، خام خوری با نان و دیگر غذاها، استفاده در برنج ، رشتکو و به جای پیاز و قاطی کردن با انواع پلو و گوزه ( للک یا گمنه) استفاده می شود.
پخت نوعی نان محلی معروف به کلی (نان) جیکه ای از دیگر استفاده های مردم این منطقه از این گیاه است که شهرت و آوازه زیادی دارد.
طرز پخت کلی جیکه ای بدین صورت است که آن را خرد کرده و با مخلوط کردن با خمیر مخصوص آنها را می پزند و پس از چرب کردن با روغن مصرف می کنند.
جیکه بدون ساقه است و به صورت چند برگ باریک و بلند از خاک سر می زند و بطور معمول برگ های آن مواج است و به طور صاف رشد نمی کند.
این گیاه بوی خاصی دارد و در محل اتصال آن به زمین، دارای پوسته سفید و نازکی (پاچکو) است که برگ ها را محافظت می کند.
جیکه، ساقه ای نیزه مانند(گمپلو) از دل خود بیرون می دهد که در پوسته کیسه مانند که مثل نوک نیزه و گنبدی شکل است، تخم های خود را نگه می دارد.

مردم این منطقه و کارشناسان غذایی معتقدند این گیاه خواص و مزایای فراوانی برای انسان دارد.
دارابودن آهن و فولیک اسید، ایمن کردن و بهبود سیستم بدن در برابر بیماری ها، کاهش احتمال بروز بیماری قلبی، حفاظت از سلامت پوست و استخوان و بافت های نرم از عمده خواص این گیاه است.

برای جیکه خواص متعددی نیز بیان شده است، از جمله:
جیکه سرشار از ویتامین c است و هنگام تصلب شرایین، اسهال، اتساع روده‌ای، آنفلوانزا، برونشیت، بیماری اسهال خونی از نوع آمیبی و سیاه‌سرفه، استفاده‌ از آن مفید است.
2-خوردن آن تنفس را آسان و تنگی نفس را درمان مى کند.
3-مداومت در خوردن جیکه سبب ریزش موى سفید و در آمدن موى سیاه به جاى
آن می‌شود. این خاصیت به علت داشتن فلز منگنز است که در آن زیاد و عامل سیاهى موى انسان است‌.
4- جیکه با انبساط ملایم عروق خونی سبب کاهش فشار خون می شود.